Jeszcze nigdy nie było tak łatwo dowiedzieć się, jak dany zawód może zostać zautomatyzowany przez sztuczną inteligencję. Dzięki narzędziu opracowanemu przez NASK i ILO (Międzynarodową Organizację Pracy) – Global Index of Occupational Exposure (ILO-NASK Index) – każdy pracownik, uczeń czy doradca zawodowy może sprawdzić, jak bardzo konkretne stanowisko jest narażone na wpływ generatywnej AI. Indeks analizuje ponad 2,5 tys. zawodów i niemal 30 tys. zadań, pozwalając stworzyć spersonalizowany profil podatności na AI. To pierwszy tak precyzyjny instrument w Polsce, pozwalający świadomie zarządzać własną ścieżką zawodową i planować rozwój kompetencji odpornych na wpływ nowych technologii.

Narzędzie jest już wykorzystywane przez Bank Światowy i ILO do modelowania wpływu AI na rynki pracy na całym świecie. Dzięki szczegółowej analizie, każdy może zidentyfikować, które zadania w jego zawodzie są najbardziej podatne na automatyzację i w jakim stopniu AI może je przejąć.

Zmiany w pracy biurowej odczują kobiety

Według najnowszego raportu „Generatywna sztuczna inteligencja a polski rynek pracy”, aż 30,3 proc. wszystkich miejsc pracy w Polsce, czyli ponad 5 mln stanowisk, wykazuje pewien stopień podatności na automatyzację przez generatywną AI.

– Z tych ponad 5 mln, 2,05 mln stanowią zawody wykonywane przez mężczyzn, a 3,02 mln przez kobiety – mówi dr Marek Troszyński, pod którego redakcją powstawał raport i tłumaczy z czego wynika ta dysproporcja.

– Najbardziej narażeni są pracownicy biurowi, wśród których dominują kobiety. Aż 71 proc. pracowników biurowych wykonuje zadania, które mogą zostać przejęte przez AI, co przekłada się na ponad 597 tys. stanowisk. Niemal połowa z nich znajduje się w grupie najwyższego ryzyka – dodaje dr Marek Troszyński i tłumaczy, że w sumie w zawodach o najwyższym ryzyku pracuje ponad 800 tysięcy osób – niemal 5 proc. wszystkich zatrudnionych.

Automatyzacja rutynowych czynności

Jak pokazuje raport, w grupie wiekowej 15-24 lata aż 47,8 proc. kobiet pracuje w zawodach zagrożonych automatyzacją, podczas gdy wśród mężczyzn ten odsetek wynosi 22,7 proc. Dysproporcja utrzymuje się także w starszych grupach wiekowych – wśród kobiet w wieku 35-44 lata to 43,4 proc., a w grupie 55-64 lata – 26,1 proc. Kobiety częściej wykonują prace biurowe i administracyjne, z kolei mężczyźni dominują w zawodach technicznych, rzemieślniczych i produkcyjnych, gdzie automatyzacja z udziałem AI jest znacznie trudniejsza.

Najbardziej zagrożone są takie zawody jak fakturzystki, operatorzy edytorów tekstu, archiwiści, telemarketerzy czy korektorzy tekstu. Wśród zawodów o bardzo wysokiej podatności znalazło się 27 profesji, w których większość zadań może być przejęta przez GenAI. Wysoką podatność wykazują także niektóre stanowiska techniczne i analityczne, jak analitycy baz danych, statystycy czy aktuariusze.

Potrzebne nowe kompetencje

Eksperci podkreślają, że automatyzacja dotyczy głównie rutynowych, powtarzalnych czynności – w ich miejsce pojawią się nowe zadania, wymagające kreatywności, krytycznego myślenia czy umiejętności interpersonalnych.

Kluczowa staje się gotowość do zdobywania nowych kompetencji i elastyczność w dostosowaniu się do zmieniających się wymagań rynku pracy. Wysoka podatność na AI nie jest równoznaczna z masową utratą pracy, lecz oznacza konieczność przebranżowienia się lub uzupełnienia kwalifikacji. Z raportu wynika, że 33 proc. osób pracujących w zawodach wysokiego ryzyka przewiduje, że będzie musiało zdobyć nowe umiejętności, a 25 proc. wszystkich pracujących spodziewa się konieczności zmiany zawodu w ciągu najbliższych lat.

Najmłodsza grupa pracowników, zarówno kobiet, jak i mężczyzn, najbardziej obawia się wpływu GenAI na zatrudnienie – aż 39,9 proc. przewiduje konieczność przebranżowienia się. Z wiekiem poziom tej obawy spada. Starsi pracownicy rzadziej korzystają z narzędzi AI i mają mniejszą świadomość ich możliwości.

Obawy na rynki pracy

Dr Agnieszka Ładna, która w NASK zajmuje się badaniami społecznymi w zakresie cyberbezpieczeństwa oraz wpływu nowych technologii na edukację zauważa, że świadomość kobiet i mężczyzn w zakresie GenAI jest podobna. Wydaje im się, że technologia ta przynosi więcej zagrożeń niż korzyści. Tak uważa 55 proc. kobiet i 51 proc. mężczyzn. Zarówno kobiety i mężczyźni obawiają się też o to, że nie będą w stanie szybko wykształcić umiejętności, by wspierać się nową technologią.

– Dlatego co czwarty pracownik uważa, że jest narażony na to, że będzie musiał zmienić zawód i stanowisko pracy – podkreśla Dr Agnieszka Ładna. Okazuje się też, jak dodaje, że tylko 9,4 proc. pracujących deklaruje, że w ich miejscu pracy narzędzia GenAI zostały już wdrożone. 19 proc. mówi o planach implementacji, ale aż 44,5 proc. twierdzi, że pracodawca nie planuje korzystania z GenAI, a 27,2 proc. nie ma wiedzy na ten temat. Z narzędzi AI w pracy w ostatnich sześciu miesiącach korzystało 30,5 proc. badanych, w ciągu ostatniego tygodnia – 16,7 proc. Najwyższy poziom wykorzystania GenAI odnotowano wśród specjalistów i osób na stanowiskach kierowniczych. Kobiety i mężczyźni deklarują podobny poziom doświadczenia w korzystaniu z AI, ale kobiety są bardziej sceptyczne i częściej obawiają się negatywnych skutków automatyzacji.

Ponad 63 proc. pracujących nie wie, jak GenAI wpłynie na ich pozycję na rynku pracy. 41,3 proc. osób z zawodów wysokiego ryzyka spodziewa się spadku zarobków w swojej branży, a 29,3 proc. przewiduje redukcję zatrudnienia jako największe zagrożenie. Jednocześnie 58,4 proc. pracujących deklaruje gotowość do nauki w obszarze GenAI.

Wśród osób, które już korzystają z AI w pracy, aż 66 proc. chciałoby rozszerzyć jej zastosowanie. Natomiast w firmach, gdzie GenAI nie jest wdrożona, 41 proc. pracowników sprzeciwia się jej wprowadzeniu – to pokazuje, jak ważne są praktyczne doświadczenia i edukacja w budowaniu zaufania do nowych technologii.

Największą szansą związaną z GenAI jest oszczędność czasu i przyspieszenie pracy, usprawnienie procesów oraz ogólna pomoc w wykonywaniu zadań. Najczęściej wymieniane zagrożenia to redukcja zatrudnienia, błędy i niedokładności GenAI oraz obawy o bezpieczeństwo danych.

Cyfrowa transformacja rynku pracy jest wyzwaniem nie tylko dla pracowników, ale także dla pracodawców i decydentów – potrzebne są systemowe programy edukacyjne, wsparcie dla najbardziej zagrożonych grup oraz polityka równości szans, szczególnie wobec kobiet i młodych pracowników.

PAO